Persoonsgerichte zorg is gericht op het verhogen van welbevinden van mensen door het bevorderen van veerkracht en zelfregie. Het is de bedoeling dat de patiënt een actieve rol neemt in het omgaan met klacht, aandoening of beperking. Ik hoor regelmatig van professionals dat ze het lastig vinden om patiënten in een actieve modus te krijgen. Een belangrijke reden hiervoor kan zijn dat er te weinig aandacht voor zelfreflectie is.
Oplossen vs. zelfregie bevorderen
Belangrijke voorwaarde voor het bieden van persoonsgerichte zorg is samen achterhalen van de behoefte en het komen tot een doel dat betekenis heeft voor de patiënt. Uit gesprekken en trainingen met professionals en het beluisteren van opnames van consulten blijkt dat dit een lastige fase is voor professionals. Dit heeft vaak te maken met de ervaren tijdsdruk, focus op de eigen agenda en behoefte om snel tot een oplossing te komen voor de ervaren gezondheidsproblemen of -risico’s. Door te snel toe te willen werken naar een doel, wordt het vaak meer het doel van de professional om klachten en risico’s te verminderen en niet een doel dat betekenis heeft voor de patiënt.
Als het je intentie is om de patiënt te activeren en meer regie te laten nemen, dan heeft de oplossing niet de prioriteit. Het gaat dan meer om dat de patiënt in beweging komt, iets leert en daardoor veerkrachtiger wordt. En dit mag een worsteling zijn met vallen en opstaan.
Het concept Emotionele Intelligentie van prof. Daniel Golemanleert ons dat zelfbewustzijn de basis is voor zelfmotivatie en zelfmanagement. De eerste stap is dan ook om een beeld te krijgen van wat er gaande is en welke betekenis dat voor iemand heeft. Inzicht krijgen en hierop reflecteren. Dat kan in diverse vormen.
Manieren om zelfbewustzijn te stimuleren
Het Spinnenweb Positieve Gezondheidis een bekend voorbeeld. Hiermee kun je jezelf scoren op zes levensgebieden en daarmee inzichtelijk maken hoe je zelf vindt dat het met je gaat. Vervolgens kan in een gesprek ingegaan worden op wat belangrijk voor je is, wat je behoefte is en hoe je een stap in de richting van die behoefte kunt zetten.
Een andere manier is door een patiënt een dagboek bij te laten houden rondom een bepaald thema, zoals voeding, bewegen, alcohol, slapen, piekeren, stress of energie. Hoe vaak en hoe lang beweeg ik nu echt? Hoe vaak pieker ik en waar denk ik dan aan? Wat zijn mijn energiegevers en energietrekkers op een gemiddelde dag?
Een reflectie-opdracht kan ook inzicht geven. Als iemand weinig energie heeft, kun je vragen om een lijst te maken van waar hij/zij energie van krijgt. Je kunt ze ook uit een lijstje met energiegeverslaten kiezen.
Voor mensen die meer doeners zijn, kan het stoppen met bepaald ongewenst gedrag voor een korte periode veel inzicht geven. Stop bijvoorbeeld eens één of twee weken met alcohol drinken of snoepen. Wat zijn dan de lastige momenten? Wat maakt die momenten lastig? Waar heb ik echt behoefte aan? Daar kan dan bij een volgend gesprek bij stilgestaan worden.
Zelfregie is een proces
Of mensen in staat zijn om regie te nemen wordt vaak als zwart-wit gezien. Sommige mensen kunnen dat en anderen niet. De mate waarin je nu al in staat bent om op jezelf te reflecteren en stappen te nemen naar meer regie over je leven en je gedrag is per persoon verschillend. Dat wil echter niet zeggen dat mensen die wat lager op die ladder staan, geen stappen in de goede richting kunnen nemen. Alleen zullen die stappen mogelijk kleiner zijn en zal er langer voor nodig zijn. Meer regie over eigen leven is een proces, waarbij iedereen kleine stapjes kan zetten die meer vertrouwen en autonomie geven. En dat proces kun je als professional positief beïnvloeden door zelfreflectie en zelfbewustzijn te stimuleren.